,,Een zoektocht in je eentje is altijd onverstandig”, zegt inspirator Jaap Marinus van Vrijzinnigen Lunteren. Inspirator? Hijzelf vindt deze term eigenlijk tekortschieten, een omschrijving bij gebrek aan beter. Hier in Lunteren vinden zo’n veertig vaste Vrijzinnigen inspiratie en misschien wel antwoorden, in het Witte Kerkje. Hier geen traditionele dominee, maar vier vaste voorgangers, een pastor voor pastorale zorg en een inspirator. Regelmatig zit het kerkje vol, bij een bijzondere viering of als er een inspirerende figuur een lezing komt geven.

Marinus noemt zich nog niet eens zo heel lang ‘vrijzinnig’. ,,Ik ging twijfelen aan alles. Kindertjes in Afrika sterven, maar er zit een man in de wolken die zich met mij bezighoudt? Dat voelde niet meer goed. Maar ik ben ook geen atheïst, er is wel degelijk iets.”

Dat ‘iets’ kan alles zijn. De Bijbel is niet leidend, maar een bron. Net als in de islam, het boeddhisme en zoveel andere stromingen die de wereld rijk is. ,,We staan open voor alle levensbeschouwingen. Bij ons zijn we ook geïnteresseerd in bijvoorbeeld natuurreligies; daar kun je in de traditionelere kerken niet mee aankomen.” Hij merkt wel dat er bij sommige vrijzinnigen in het land een soort schroom op God en Jezus zit. ,,Je praat gemakkelijker over Mohammed of Boeddha. Er zit wat schaamte, lijkt het. Of het komt toch nog te dichtbij. Je merkt dat steeds meer mensen zoeken naar antwoorden, maar niks meer voorgeschreven willen krijgen, zoals de kerk doorgaans toch doet. Hier heb je de ruimte. Hier kun je verkennen. Hier kun je ondervinden dat er meer is in het leven, dan je misschien dacht.”

Bezoekers komen uit de wijde omgeving. ,,Het publiek varieert enorm. Nieuwkomers komen vaak als eerste op een interessante lezing af. We hadden onlangs Susan Smit, schrijfster en heks. Daar komen de orthodoxe gelovigen niet op af, maar veel mensen vinden het toch wel erg interessant. De interesse in het kerkje en de overige activiteiten zoals sacrale dans, de vieringen, tuinmeditaties en filmavonden is dan vaak ook meteen gewekt. Of een volgende lezing is alweer in de agenda genoteerd.”

Over wie er een lezing komt geven wordt goed nagedacht. Politici? Van harte welkom, als ze maar een vergezicht willen schetsen. Sporters? Graag, waarbij we een inspirerend en persoonlijk verhaal verwachten. Ook andere onderwerpen komen voorbij, zoals (pop)muziek, zang, dans, kunst. Variatie is essentieel. ,,Op zondagmorgen varieert het bezoekersaantal een beetje tussen de 40 en de 80 bezoekers, met uitschieters naar boven. De bastoon is de gemeenschap, de melodie komt van het brede palet aan activiteiten”, zegt Marinus. En natuurlijk kijkt Marinus hoe hij mensen aan de Vrijzinnigen kan ‘binden’. ,,Als mensen twee keer per maand komen, is er toch iets van interesse in meer dan alleen de spraakmakende lezingen. En zo willen we ook toekomstbestendig blijven. Dit jaar is er gelukkig een aantal mensen bijgekomen, dat is hoopvol. We hebben potentie. We willen graag dat mensen bij ons komen, omdat we iets toevoegen aan hun leven. Om vanuit deze warme plek een inspirerende meerwaarde aan het leven te geven.”

“Fris als de morgen, Zijn kracht bewust/ stroomt door mijn aad’ren de levenslust…”. Om met dat NCSV-liedje de nieuwe dag te beginnen…! Of met de ochtendstemming van Edvard Grieg!

Maar helaas: ik heb last van een ochtendhumeur. Of dat nu komt van slaaptekort of van dromen? Ik heb echter ervaren dat wanneer ik al in bed begin te analyseren, ik dan nog dieper in de put geraak. Ze genereren bovendien een Pavloveffect.

Dus: niet zeuren voor de koffie. Niet twijfelen maar gewóón doen; koud water, opruimen, en dan de beloning: koffie.

Ik heb er zelfs opwekkende mok van gemaakt. Daarmee kan ik zelfs de kranten aan. Pas daarna boek ik mijn dromen af.

Of het nu van mijn humeur komt of niet: dit boek stond me bij voorbaat tegen. Het blijkt echter liever en leuker dan de felle omslag suggereert.

Aanvankelijk bleef het een paar weken omgekeerd en onderaan mijn te lezen stapel liggen. Totdat ik drie weken Skye (16) bij me te logeren kreeg. Hij wilde slagen voor zijn VMBO en had negen tentamens in Leeuwarden. In die weken hebben we veel gepraat. Ik heb veel van hem geleerd (bijvoorbeeld over de jeugd en de muziek van tegenwoordig, bijvoorbeeld discipline en moed).

Ik merkte dat hij veel slimmer is dan hij zelf vermoedt. Een lastige start in het leven is daar debet aan, te drukke en steeds wisselende begeleiders brachten hem tot de gewaarwording dat hij het zelf moest doen. Gelukkig heeft hij vrienden.

Tenslotte vroeg ik hem het boek te recenseren (“1. Waar gaat het over? 2. Wat heb jij eraan gehad?”). Dit tentamen tekstsamenvatting volbracht hij cum laude in vier dagen (zijn tekst lees je hier onder). Het boek mocht hij meenemen.

Sindsdien heeft hij het boek ook aan anderen uitgeleend en uitgelegd. Dat triggerde mij uiteindelijk om er ook mee aan de slag te gaan. Ik deed er vier weken over. Het is namelijk niet alleen een lees-, maar vooral een werkboek en ik ben niet meer zo flexibel als vroeger of als Skye.

Dit boek is een aanrader voor jong en voor oud: Het is van levensbelang om reflexen, angsten en oude pijn te herkennen; je zelf met humor en liefde bij de hand te nemen en zo doende het verschil te onderkennen tussen je angstige ego en de toeziende ziel. Met zulke bewustwording kun je niet jong genoeg beginnen! Iemand vroeg me eens hoe het met me gaat. Ik antwoordde: “Onder de omstandigheden, redelijk”. Hij: “Ivo, onder de omstandigheden leven is hetzelfde als onder je matras slapen”.

Ligt een belangrijk deel van je geluk in zelfreflectie en in zelfspot, een paar twijfels omtrent het boek blijven bij mij bestaan. Oosterse en Westerse wijsheid gaan bijvoorbeeld uit van de superioriteit van mind over matter. Maar wat dan met de kick van het stofje in de kofje? Met paracetamol met caffeïne? En met Grieg of met een ander liedje? Die werken gelukkig ook. En ik word blij van Skye. Daar komt ie.

De ik-reflex, een complex en oneindig bestaan

Ik vind dit een interessant en informatief boek. Het leest gemakkelijk. Het boek heeft een goede, pakkende inleiding, waar ik persoonlijk erg van kan genieten. “Wie ben ik” is de vraag die in dit boek centraal staat, die vraag komt hierdoor meerdere keren voorbij. In de inleiding wordt voor mij al duidelijk gemaakt wat voor kennis je van dit boek zou kunnen krijgen. Dat blijkt uit deze zin: “Je krijgt in dit boek kennis aangereikt die je nodig hebt te begrijpen wat het pad naar binnen is en we vertellen je onze ervaringen van het belopen van dat pad”

In dit boek wordt van alles uitgelegd over de ik-reflex waarbij veel dingen een grote rol spelen, zoals bijvoorbeeld je ego, je verleden en beeld voor de toekomst, of de “plaatjes” die uitgebreid worden  uitgelegd in dit boek. En het krijgen van controle over de ik-reflex. Overal wordt in dit boek uitgelegd hoe je de vraag “wie ben ik” zou kunnen oplossen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen het ego en de ziel. “Als je jezelf eenmaal realiseert dat jij de ziel bent dan ga je begrijpen dat alle mensen hetzelfde zijn”. Door de ziel kan je afstand nemen van jezelf en jezelf observeren, zo kan je bewust worden hoe jij reageert op bepaalde situaties en hoe je denkt over bepaalde dingen en hoe je daar dan mee omgaat. In dit boek worden tips gegeven en er staan op de laatste paar bladzijdes stappen die je zouden kunnen helpen met het omgaan en begrijpen van het ik-reflex. Het is duidelijk dat dit een complexe reis is, de voorbeelden die in dit boek worden gegeven hebben mij geholpen met het begrijpen van ingewikkelde onderwerpen.

In de eerste 20 bladzijden heb ik al veel geleerd, bijvoorbeeld dat je verleden soms onverwacht getriggerd wordt als herinnering. Dan is het verstandig als je leert daar via de juiste methodes over na te denken.

Wat ik meeneem uit het boek naast vele goede informatie en bewustwording van mijzelf is deze zin:  “Een gezonde omgang met je plaatje is dat je hard werkt om het plaatje te realiseren, maar je niet hecht aan de resultaten. Die hebben we niet altijd in de hand. Dus als het lukt is het even goed als wanneer het niet lukt.”

Wat ik persoonlijk erg belangrijk vind in het boek is de uitstraling, daarmee bedoel ik de voor- en achterkant, de flaptekst en de titel. Voor de titel stel ik mijzelf altijd twee vragen: waarom is dat de titel en wat betekent het?

In dit boek werden die vragen voor mij helder beantwoord, De titel is Ik-reflex. In de inleiding werd hier al over gepraat maar in hoofdstuk 3 werd dit nog duidelijker, dat komt door deze zin: “De ik-reflex is een zichtbaar versterkende reflex die plaats heeft in het lichaam. Het is een automatische onbewuste reactie op een trigger.

Ik – Reflex “Een ontspannen omgaan met triggers, emoties en gedachten” door Lida Schilder en Martin Schulz
159 pagina’s; Uitgeverij Van Warven, 2024

Ivo de Jong
emeritus voorganger

Het boek van Michael Ignatieff is (“misschien wel”) het beste dat ik verleden jaar voor ogen kreeg. “Kreeg”, want ik kreeg het van een vriend die in diepe rouw verkeert. Hij had het op zijn beurt weer gekregen van een vriendin, maar er helemaal NIETS aan gehad: “het boek ergerde me alleen maar”.

Het boek van Michael Ignatieff blijkt de geschiedenis van wat de mensen door de millennia heen troost gegeven heeft. Het gaat over troost: troosten zelf doet het niet. Ignatieff’s boek heb ik bij mijn vriend geruild voor Marjoleine de Vos’ “En steeds is er alles”.

Daar had hij wel wat aan.

Troost! Op het pakje pijptabak van die naam zie je een welgesteld burger die een man in een schandblok een trekje van zijn pijp geeft. Helpt dat? Onze overheid raadt het ernstig af…

Troost is niet in staat gemis weg te nemen. Wanneer een brug is verwoest, kan hoogstens helpen de kloof even iets minder diep te maken. Troost kan de weg omleiden (lijden), door het delen van de pijn, of door mee te leven (laatste hoofdstuk gaat over hospices).

Michael Ignatieff is een belangrijk denker op het gebied van mensenrechten, nationalisme, ethische bewustzijn en internationale conflicten. Momenteel is Ignatieff voorzitter en President van de Central European University in Budapest: een baken voor democratische waarden in Centraal-Europa. Hij heeft de wereld afgereisd als correspondent voor de grote kranten en probeert te begrijpen wat mensen (politici, legerleiders, kunstenaars, gewone mensen) drijft. En hij schrijft prachtig.

Het was een grote verrassing dat hij in 2017 werd gevraagd om een inleiding te geven tijdens het psalmenfestival in Utrecht. Hoe zouden de eeuwenoude psalmen ons vandaag de dag kunnen inspireren om na te denken over complexe actuele kwesties zoals de wereldwijde vluchtelingencrisis of de onzekere toekomst van Europa? Deze vraag stond centraal tijdens het 150 Psalms premièreweekend in TivoliVredenburg Utrecht waarvoor De Balie, het Nederlands Kamerkoor, Festival Oude Muziek en Creative Court de handen ineensloegen. Vier wereldberoemde koren – The Tallis Scholars, Trinity Wall Street Choir, het Noors Solistenkoor en het Nederlands Kamerkoor, die samen alle 150 psalmen opvoerden van 150 verschillende componisten uit 1000 jaar koormuziek.

Wanneer we een naaste kwijtraken, wanneer we geconfronteerd worden met verlies, gaan we op zoek naar troost. Ooit boden priesters ons de woorden waarin we hoop en verlichting vonden. Maar tegenwoordig lijkt die taal niet meer aan te slaan. De plekken waar onze voorouders op verhaal kwamen om een zin te vinden – kerken, synagoges, tempels – raken leeg.

Sinds de zestiende eeuw zoekt de westerse wereld zijn verlichting steeds meer bij wetenschap, ideologie en therapie. Ignatieff gaat chronologisch langs bij een overvloed aan filosofen, schrijvers, beeldend kunstenaars en componisten. Van Psalmteksten en Job tot Albert Camus, Anna Achmatova en Primo Levi. Hij tracht te laten zien waar zij in hun tijd de troost en de moed vandaan haalden om veerkrachtig te zijn in moeilijke periodes.

“Troost – als licht in donkere tijden” spiegelt de verhalen van deze moedige mensen aan de wereld van nu. Michael Ignatieff laat ons op levendige wijze zien dat we onze traditie van hoop kunnen laten herleven om angst en onzekerheid het hoofd te bieden in de wisselvallige eenentwintigste eeuw.

 ‘Troost gaat over de vraag waarom het leven is zoals het is en waarom we door moeten gaan’ (definitie van de schrijver). Troost had – en heeft? – met (gedeeltelijke) aanvaarding te maken.

Van elk van die categorieën worden ook voorbeelden besproken zoals de brieven van Paulus, Marcus Aurelius’ Overpeinzingen, Michel de Montaigne, het communistisch manifest en een toespraak van Abraham Lincoln, tot Anna Achmatova, Primo Levi en Albert Camus aan toe.

Voordat ik aan een boek begin lees ik flap, de eerste en de laatste bladzij. De schrijver kende ik van de politiek. Wat heeft hij nou te vertellen over psalmen? Die zijn belangrijk voor mij, daar kan hij beter afblijven. Maar toen ik op de laatste bladzijde las dat hij op bezoek was gegaan bij Czeslav Milosz en een paar van ook mijn favoriete gedichten aanhaalde, was ik bereid het boek te lezen dat door mijn vriend als irrelevant was afgekeurd.

Ik schrijf dit in 2024. In retrospect, ik heb tamelijk veel gelezen dat jaar, werd “Troost” mijn “boek van het jaar” 2023. Het boek bleek aanleiding om een aantal essays van 16^e-eeuwer Michel de Montaigne (erg in, tegenwoordig) te gaan lezen. Om Mahler met nieuwe oren te horen. Om onbekende zettingen van psalmen te beluisteren, en Camus wat beter te snappen.

En om nog meer verzamelde gedichten van Milosz aan te schaffen.

Ivo de Jong, emeritus

Michael Ignatieff – Troost. Als licht in donkere tijden. Vertaald uit het Engels door Nannie de Nijs Bik-Plasman en Pon Ruiter. Cossee, Amsterdam. 320 blz. € 27,50.

Als auteur van meer dan vijftien boeken waaronder The Lesser Evil: Political Ethics in an Age of Terror (2004) en Isaiah Berlin: A Life (1998) en talloze artikelen voor o.a. The Guardian, The New Yorker enThe New York Times, is hij een zeer gerenommeerd denker op het gebied van mensenrechten, nationalisme, ethisch bewustzijn en internationale conflicten. Tussen 2006 en 2011 was hij de liberale oppositieleider in het Canadees parlement en bovendien de wegbereider voor de huidige premier Justin Trudeau.

In de tweede aflevering schreef ik schreef ik over de vijf wonden die bij de originele Dodo waren aangetroffen. Ook schreef ik over het ontstaan van de Dappere KRO Dodo. Je herinnert je ook dat poppenspeler Bert Brugman de handen van zijn poppen afgekeken heeft van het wajangspel.

En aldus ontving ook dappere Dodo tenminste twee van de stigmata.

Het wonderverhaal gaat nu verder.

Het hoge stemmetje van dappere Dodo werd ingesproken door Jaap, zoon van de poppenspeler. Deze Jaap deed op 80-jarige leeftijd het wonderlijke verhaal uit de doeken over hoe de geest van Dodo voorlopig eeuwig voortleeft (ongeveer zoals ik hier Dodo doe herrijzen).

Welnu: de tv-carrière van Dodo was al een paar jaar voorbij, toen Brugman bezoek kreeg van een collega poppenspeler uit de Verenigde Staten. Deze collega was op zoek naar de manier om ook zijn poppen natuurlijker te laten bewegen en was getipt dat een Nederlander daarin was geslaagd. Beide mannen brachten een aantal genoeglijke middagen door en gingen als vrienden uit elkaar.

Begin zeventiger jaren zit zoon Jaap met vader Bert voor de TV als ze daar plotsklaps die kikker zien. De poppenspeler van een paar jaar geleden was de nu wereldberoemde Amerikaan Jim Henson.
Die kikker met de Dodohandjes, dat is natuurlijk Kermit.
De Muppetshow is vergeven van Dappere Dodo’s.

Brugmans vondst was gepatenteerd, maar niet in de USA. Zoon Bert (inmiddels overleden) vertelt het verhaal met trots op youtube:

https://youtu.be/46EhGCafQAw

Dappere Dodo’s originele poppenkast staat tegenwoordig in de originele kleuren in het museum van de 20^e eeuw in Hoorn. Zoon Jop was jarig en vierde nietsvermoedend zijn feestje daar. Het was een verjaardag waar ik super enthousiast van werd. Dáár was Swiebertje; daar was Dodo! Met zijn liedje en de gaten in zijn handen.

Maken we de kikkersprong terug – naar de eerste Dodo.

In Tresoar (archief, de schatkist van de Friese geschiedenis) vond ik de boeken van Dr. G.A. Wumkes: Paden fen Fryslân. Wumkes is de man die de “Vita” (heiligenlevens) uit het Latijn vertaalde in het Fries van 1930. Dodo heeft negen alinea’s; alles wat bekend was, en 200 jaar later opgetekend is. Van hieruit is later een boom van een verhaal ontstaan, met kloostersmoppen, poppen, kerken en kikkers. Mijn verhaal is een vitaliserende stek van de Vita.

Vermoedend dat jullie beter thuis zijn in het Fries dan in het Latijn citeer ik het achtste deel:

“It libben fan Dodo de Hearremyt  

Lykwols yn it jier 1231 is broer Dodo as in man fen goede wannel en wolbihaechlik libben, op Snein nei Maria Boadskip, fostoarn troch it ynfallen fen in murre fen it âlde gebou, der’t er ûnder rekke. Hy, dy as mûnts en klúzner fiif jier op itselde plak tahâlden hie, God en de hillige Maegd nacht en dei tsjinnende, hat syn libbens-ein krige mei in toplettere lichem en as martle troch en mei God. Do’t hy lykwols troch de stiennen fen syn púnfallich hillichdom troffen en dea rekke wier, foun men oan syn hannen en foetten iepen wounen, en yn syn rjuchterside, allikerwize de fiif wounen fen de Heare, dy hy faeks forskate jierren droegen hat om mei de Krusige to lijen, sadet er yn wierhiet mei Paulus sizze koe: “ik draech de merkteikens fen de heare Jezus Christus yn myn lichem.

Mar dit hat foar de dei fen syn dea nimmen witten bûten God, dy alle dingen wit.”

Dit stond in het boek dat de KRO directeur gevonden heeft. Ik citeer Ensie, het woordenboek van populair taalgebruik; DAPPERE DODO (1982) (sch., vaak iron.) bijnaam voor iemand die op een sullige manier probeert dapper te zijn. Wellicht populair geworden dankzij de kinderserie ‘Dappere Dodo’ (een creatie van marionettenspeler Bert Brugman) die op 3 februari 1955 bij de KRO van start ging. Deze tv-serie verdween pas in 1964 na 75 afleveringen van het scherm. Het kinderkoor De Karekieten vertolkten het lied van Dappere Dodo. De beginregels klonken zo: ‘Jongens, meisjes, kijk nu goed / Wat die dapp’re Dodo doet.’ Figuren uit de televisiereeks waren Opa Buiswater en juffrouw Vulpen. Deze Dodo heeft niets te maken met de gelijknamige uitgestorven walgvogel, die een dot veren aan de aars heeft en er vrij dom uitziet. De naam werd door tekstschrijver Fred Bredschneyder ontleend aan een boek over heiligen, waarin onder anderen een zekere Sint-Dodo van Asch voorkwam.

Ivo de Jong