Verslag | Workshop ‘Zin in de Samenleving’ aan de Universiteit voor Humanistiek

Tijdens de conferentie Wereldtijd op 9 mei verzorgden Ward Huetink (Socires) en Lia Hol (Vrijzinnigen Nederland) een workshop over de vraag naar gemeenschap, ontmoeting en betekenis. Aanleiding was de presentatie van het nieuwe boek van hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme Laurens ten Kate: Wereldtijd. Essay over de vraag van de vreemdeling. Input was de publicatie Zin in de Samenleving van Ward en Lia.

Gemeenschap en gemeenschappelijkheid

Samen met de deelnemers werd onderzocht hoe nieuwe vormen van samenzijn – in buurtboerderijen, Repair Cafés of andere maatschappelijke initiatieven – zich verhouden tot het klassieke begrip van gemeenschap. Deze hedendaagse ontmoetingsvormen zijn vaak tijdelijk. Is hier nog sprake van ‘gemeenschap’, of eerder van ‘gemeenschappelijkheid’? En wat betekent dat voor deze plekken en betrokkenen? De deelnemers herkenden de analyse en noemden nog andere voorbeelden van nieuwe gemeenschappen zoals de dorpscoöperatie in Austerlitz.

Omdat we bij de UvH te gast waren verdiepten we het gesprek aan de hand van de gedachtesporen van Ten Kate. In De Vreemde Vrijheid (2016) stelt Ten Kate dat twee klassieke noties – het autonome vrije individu en de traditionele gemeenschap – in onze tijd beide hun kracht hebben verloren. Een spannende stelling. Zijn toelichting: grenzeloze individuele vrijheid leidt tot eenzaamheid en uitputting; traditionele gemeenschappen hebben de neiging mensen uit te sluiten en bieden geen vanzelfsprekende bedding meer. Beide ‘bastions’ imploderen, anders gezegd: we zijn aan het einde gekomen van een idee. In zijn nieuwe boek legt Ten Kate uit hoe dat ertoe heeft geleid dat we allemaal vreemdelingen zijn geworden. De kernvraag van het gesprek werd dan ook: hoe vormen we vandaag ‘waardige gemeenschappen van vreemdelingen’?

Transformerende organisaties

We keken naar instituties die zichzelf door de tijd heen, met succes, opnieuw wisten uit te vinden. De bibliotheek werd genoemd als inspirerend voorbeeld: ooit in nood, nu opnieuw een bloeiende plek van kennis en ontmoeting. Door zich te bezinnen op haar oorspronkelijke, maatschappelijk opdracht (‘Bildung’ en ‘verheffing van het volk’) kon zij aan haar oorspronkelijke rol nieuwe inhoud geven. Bibliotheken lenen nog steeds boeken uit maar organiseren ook debatavonden, filmavonden, soepkeukens, filosofische cafés, Repair Cafés, concerten, taalcursussen en computerlessen.

Een nieuwe orthodoxie?

Kunnen vrijzinnige gemeenschappen een soortgelijke beweging maken? Samen met de deelnemers verkenden we deze mogelijkheid. Vrijzinnigheid ontstond namelijk ooit als kritische beweging tegenover de dogma’s van haar tijd. Je zou kunnen zeggen dat we opnieuw leven in een wereld met strakke dogma’s. Waar we ooit opgelucht bevrijd werden van een opgelegd idee van het goede leven – waar de vrijzinnigheid een belangrijke aanjagende rol in had – ervaren veel mensen in deze tijd diezelfde vrijheid als een benauwd opgelegd mantra: de opdracht zelf zin te móeten geven aan je leven.

We kwamen tot de conclusie dat de vrijzinnigheid zich moet bezinnen op de vraag hoe ze zich verhoudt tot deze nieuwe orthodoxie – waar ze zelf onderdeel van is – en wat dat betekent voor haar maatschappelijke opdracht en voor de organisatie zelf. Kan het oorspronkelijke charisma richting geven aan haar rol vandaag?

Het programma Structuren van Zingeving is een samenwerking tussen Vrijzinnigen Nederland en Socires. Centraal staat de vraag: wat is vandaag de levensbeschouwelijke en maatschappelijke behoefte en hoe kan Vrijzinnigen Nederland daarin van betekenis zijn? Het eerste jaar van het programma leidde tot de publicatie Zin in de Samenleving.

Benieuwd naar Zin in de Samenleving? Bestel het via bureau@vrijzinnigen.nl. Meer weten over het programma? Neem contact op met Ward Huetink (w.huetink@socires.nl) of Lia Hol (welkom@liahol.nl).