Gabriël van den Brink houdt op 11 januari 2026 een lezing over Anders denken in het Walkartcentrum in Zeist.

Onze cultuur wordt van oudsher beheerst door het vooruitgangsdenken. Door het menselijk vernuft en de daaruit voortvloeiende wetenschappelijke vindingen zouden we in een steeds betere wereld terechtkomen.

Inmiddels zien we dat de resultaten van dit denken niet onverdeeld gunstig zijn en in veel opzichten ronduit teleurstellend. De reactie daarop is tweeledig: enerzijds er is een groep die alle hoop op de wetenschap stelt door bijvoorbeeld de komst van Kunstmatige Intelligentie, anderzijds is er een beweging die zich afwendt van wat de moderniteit ons aan nieuwe vindingen en gebruiken brengt en een traditionele levenswijze romantiseert. In beide bewegingen valt de ontwikkeling van de menselijk beschaving samen met haar aardse geschiedenis. In de joodse wijsheidstraditie is dat manifest aanwezig: in het Oude Testament trekt God met zijn uitverkoren volk op in een lineaire, aardse geschiedenis, die uiteindelijk, via de komst van een Messias tot het beloofde einde zal leiden.

Door het proces van secularisatie dreigt het geloof in de Messiaanse weg verloren te gaan. Wij zijn kinderen van de Verlichting en het Verlichtingsideaal is ten eerste en ten laatste een maatschappelijk project; het creëren van een hemel op aarde.

Zelf neig ik inmiddels naar een andere denkwijze, die je als historisch platonisme zou kunnen omschrijven. Je aanvaardt daarbij dat er een eeuwige spanning tussen hemel en aarde bestaat. Transcendente waarden of idealen worden misschien nooit volledig gerealiseerd en toch zijn ze de maatstaf waarmee we het aardse leven waarderen. Anders denken dus, waarin ruim baan wordt gemaakt voor de ontwikkeling van de mens op het spirituele vlak en het idealisme van de Verlichting niet op het aardse en stoffelijke wordt geprojecteerd. Religie, van welke aard dan ook, kan hier een belangrijke rol in spelen. De religieuze mens richt de blik naar boven: dat kan een tegenwicht vormen voor de neerwaartse richting waarin onze beschaving zich beweegt.

Gabriel van den Brink is filosoof en socioloog. Hij publiceerde in 2024 zijn nieuwe boek De Actualiteit van het Archaïsche: Tegen de moedeloosheid van de moderne tijd. Hij was hoogleraar Maatschappelijke Bestuurskunde aan Tilburg University. Sinds zijn pensioen in 2015 werkt hij als hoogleraar wijsbegeerte bij Centrum Ethos aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

De muzikale omlijsting wordt verzorgd door Lucie Spreij, sopraan, Els Spreij, alt-mezzo, en Gilbert den Broeder, piano.