‘Bevordering van de vrije ontwikkeling van het godsdienstig leven, zoo binnen den kring der kerkgenootschappen als daarbuiten’. Dat was het doel waarnaar de in 1870 opgerichte Nederlandse Protestantenbond (NPB), nu Vrijzinnigen Nederland streefde. Volgens sommige vrijzinnigen had de kerk als instituut afgedaan.

Nieuwe vormen

Nieuwe vormen van samenzijn, nieuwe rituelen en een nieuw vocabulaire waren nodig, waarin een op individuele vrijheid gebaseerd godsdienstig gemeenschapsleven uitdrukking kon vinden.

Bovendien meenden vrijzinnigen dat het godsdienstig leven zich ook buiten de kerken niet vrij kon ontwikkelen, vanwege allerlei maatschappelijke misstanden. In arbeiderskringen ontbrak het aan tijd, geld en kennis om geestelijke zelfontplooiing te realiseren. In hogere klassen bestond de neiging om de ogen daarvoor te sluiten.

Doelstelling

Aan de hand van mijn proefschrift wil ik in deze lezing een antwoord geven op de vraag waarom de NPB er niet in is geslaagd zijn doelstelling te verwezenlijken. Dat antwoord zoek ik niet zozeer in de omstandigheden waarvoor vrijzinnigen zich in kerk en maatschappij geplaatst zagen, als wel in de toenmalige vrijzinnigheid zelf. Ik neem u daarom mee in de ontwikkelingsgeschiedenis van de NPB tot aan de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog in 1940. Samen met u hoop ik een antwoord te vinden op de vraag of verwachtingen uit het verleden in de toekomst besloten liggen.

De muzikale omlijsting wordt verzorgd door Immanuel van IJzerlooij, cello.

Tom-Eric Krijger

Dr. Tom-Eric Krijger (1987) studeerde geschiedenis en religiewetenschap te Utrecht en Brussel. In 2017 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Groningen op een proefschrift over de ontwikkelingsgeschiedenis van het Nederlandse vrijzinnig-protestantisme tussen 1870 en 1940. Teneinde die ontwikkelingsgeschiedenis in een internationale context te kunnen

plaatsen, verrichte hij een deel van zijn promotieonderzoek aan Harvard University. Sinds 2013 verzorgt Krijger aan de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Leiden colleges over Nederlandse godsdienstgeschiedenis. Hij publiceert over uiteenlopende onderwerpen op het gebied van de kerkelijk-theologische, sociaal-culturele en politieke geschiedenis van het Nederlandse protestantisme.