Maarten van Buuren houdt op 3 november een lezing in de Walkartkerk over Spinoza.

Deze klassieke filosofische vraag hield ook Spinoza bezig. Uit de Ethica maakt Spinoza-kenner Maarten van Buuren Spinoza’s antwoord op: doe wat de natuur je ingeeft.  Spinoza’s ethiek is een natuurlijke ethiek. De richtlijnen voor gedrag die hij formuleert, bestaan in diepste wezen daaruit dat de mens zich moet conformeren aan de natuur. Ze moeten niet worden beschouwd als correcties op de natuur.

Spinoza’s uitgangspunt is het begrip oikeiose van de Stoa. De filosofen van de Stoa meenden dat mens, dier en plant van nature de juiste dingen doen, omdat ze instinctief hun natuur volgen, waarbij ‘natuur’ gelezen moet worden als hun diepste ‘wezen’, of ‘aard’.
Het stoïcisme vond in het zeventiende-eeuwse Nederland grote navolgers in de personen van Hugo de Groot, Justus Lipsius en Spinoza. Zij maakten, net als de klassieke filosofen, onderscheid tussen:
1 primaire oikeiose, dat wil zeggen het zelfbesef dat ik hierboven heb omschreven als het besef waarmee mens, dier en plant van nature datgene doen waardoor ze optimaal hun specifieke natuur realiseren;
2 secundaire oikeiose. Dit is de zorg van dieren en mensen voor hun jongen (kinderen). Uit deze natuurlijke neiging komt de gemeenschapszin voort. De secundaire oikeiose is verantwoordelijk voor het ontstaan van de samenleving.

De conclusie luidt dat Spinoza’s ethiek berust op instemming met de natuur, niet op een correctie van de natuur. Heel bondig samengevat luidt Spinoza’s ethiek: doe wat de natuur je ingeeft. Volg je vitale driften en begeerten, maar beteugel deze met je verstand (rede).

Prof. dr. Maarten van Buuren (Maassluis 1948) is emeritus hoogleraar Moderne Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Hij is auteur van wetenschappelijke en populariserende werken, essays, romans en heeft ook enkele filosofische werken vertaald.