Recensie: Het Orakel, gedichten en muziek

Ekaterina Levental, Chris Koolmees: Het Orakel  in de Waalse Kerk Amsterdam, Gedichten en muziek – Via Crucis Liszt, gedichten Eva Gerlach en Sasja Janssen

Als wij, Christien Crouwel en ik (beide theoloog), de Waalse Kerk binnenkomen krijgen we de geprinte openingsgedichten mee met de woorden: “ja het bleek dat veel mensen de tekst niet goed verstonden”. Dat zal: “begrijpen” geweest zijn. Ik prijs mezelf gelukkig dat ik de gedichten aangeschaft heb en dat we die gedurende de voorstelling (en daarna!) kunnen lezen.

Deze voorstelling is “Het Orakel” genoemd. Dat komt vermoed ik vanwege de vele manieren waarop je wat je beleeft kunt interpreteren. Wij ondergingen de voorstelling in de Goede Week, waarin het verhaal van Pesach, Seider, de Exodus en opstanding worden beleefd en beleden; de week waarin op “Godes Vrijdag” de barrière van dood en zee, het échec van onze hoop, wordt beleefd.

Die dichotomie tussen Sterfelijk versus Onsterfelijk, God en Mens, mogelijk – onmogelijk, droom en daad: al die grote paradoxale menselijk woorden beleef je deze avond met nieuwe woorden en nieuwe muziek.

Voor mij was Liszt nieuw. Ik had me tot dan toe alleen maar wat aan hem geërgerd. Ik heb de Liszt uit zijn laatste periode tekortgedaan en inmiddels op de treinreis terug via Spotify de koorversie van zijn Via Crucis beluisterd, en vanochtend het prachtige college dat Reinbert de Leeuw over diens versie voor solopiano deelde gezien (Youtube).

Zo komt er dus wel heel veel samen in één voorstelling van andershalf uur. Scherpe, sterke gedichten. God spreekt – de mens spreekt tegen. Macht versus onmacht. Beide polen maken elkaar kwetsbaar tot het uiterste en veranderen elkaar. Als God in het begin (in principe) op zoek gaat naar een maaksel dat hij niet verzinnen kon, krijgt hij een mens terug die niet in God geloven wil. Zo zijn we tenminste gelijkwaardig en vaardig. De mens weet slechts door zijn sterfelijkheid wat liefde is en troosten kan. Daarvan had God geen notie.

Muziek en gedichten, dus. En daar is Ekaterina Levental. Zij belichaamt de voorstelling. Zingt de mensenstem als vrouw, de god stem met een vocoder (denk ik) als man. De belichting, rook, de sluier, het lichtje, de windselen onderstrepen het gebeuren.

Derde keer Ekaterina voor mij, ik ben erg onder de indruk van haar voorstellingen. Heb haar haar eigen leven zien spelen in “De Grens” en haar Medtner horen zingen. Nu dus een soort solo totaaltheater. Ook voor leken valt er zo veel te beleven.

Ik wil er wel aan. Ik wil het beter begrijpen. You’ve got me.

Het is link en dapper tegelijk, om je als leek in deze eeuwige thematiek te storten. Daar is dan de Mattheüs, daar is het Stabat Mater, daar de Via Crucis, daar zijn de Requiems, daar is de Schöpfung. Net als in de geloofsbeiijdenissen van Nicea (et cetera) hebben de componisten de dogmatische Highlights uitgelicht – en dat is ten koste gegaan van de veel menselijker stukken uit de Bijbel. Ik noem Jona, het Hooglied, Ruth, Esther, de Abraham tot Jozef verhalen. Ik noem de prachtige gesprekken en Zen-daden van Jezus – en nog zo oneindig veel meer. In mijn leven ben ik juist daarbij gaan zweren: niet bij bloedtheologie of de hoge, lage, verre of filosofische god. Hoe dichter bij mezelf, hoe verder ik kom, ook in de humor en de hoop. In mijn gebed kom ik het dichtst bij mezelf: ik spreek, zoals gezegd, nog steeds vaak en graag met die god binnen of buiten mij (daar wil ik vanaf wezen). Ik vermoed dat ik als mens een tegenover (hypothese of echt) nodig heb om te blijven groeien.

Ik ben dankbaar voor deze doorwrochte en doorleefde voorstelling. Reinbert de Leeuw vertelde dat Liszt waarschijnlijk niet wist waar hij mee bezig was, als voorloper en visionnair; Eva Gerlach en Sasja Janssen hebben God laten vertellen dat hij onzeker en kwetsbaar is geworden door zijn schepping.

Deze voorstelling was al net zo’n ook moedige stap naar een onbekend gebied.

Dat genereert vragen en een reactie als dit. Daar krijgt een mens de groei van te pakken.

En dat is Pasen voor mij.

Ivo de Jong, 14 april 2022