Recensie: Nescio

Nescio – Lieneke Frerichs (2021)

In 1918 verschenen drie verhalen van “Nescio” in een bundeltje: Titaantjes, De uitvreter en Dichtertje. Het boekje telde 130 bladzijden. Er werden vijfhonderd gedrukt. Na vijf jaar waren er 180 verkocht. De schrijver ontwaakte uit zijn jongensdroom en werd ruw wakker als procuratiehouder.

Juni dit jaar verscheen de 576 pagina’s tellende biografie Nescio: “Een fascinerend portret van J.H.F. Grönloh, bekend en geliefd als Nescio, met niet eerder gepubliceerde fragmenten uit dagboeken, brieven en andere persoonlijke documenten”.

Nescio. Het pseudoniem betekent: Ik weet niet, of: ik weet het ook niet, of ik weet het niet meer, of: je kunt maar nooit weten. Grönloh heeft pas vijftig jaar na die eerste druk de lof gekregen die hij verdiende. Dat kwam van Menno ter Braak, later volgden Gerard Reve en Simon Carmiggelt. Tegenwoordig is Tommy Wierenga pleitbezorger. Nog nooit is Nescio zoveel gelezen als in deze tijd. Twintig jaar geleden kocht ik deze eerste druk voor 400 euro; tegenwoordig wordt er  4000 voor geboden.

In de biografie staat dat Nescio kerkte bij de vrijzinnigen in het gebouw dat tegenwoordig bekend staat als Paradiso. Grönloh kwam daar regelmatig (dat wil zeggen elk jaar met kerst en oudjaar): ongeveer in de tijd dat ook Anna Zernike daar kerkte.

Of hij geloofde?

Hij verlangde. Hij voelde zich onaf: “verlangen zonder te weten waarnaar”. Wat is er een diepe kloof tussen kind en volwassene, tussen “De Heeren” en de dromers, tussen eeuwigheid en sterfelijkheid, tussen droom en daad (Elsschot): bijna niemand heeft dit zo schrijnend ervaren en zo raak beschreven als Nescio. Binnen in hem woonde een oprecht verlangen dat hij als jongeman herkende in idealen en vriendschap; later, zocht hij dat, melancholiek, vooral in de natuur. Daar werd hij soms transparant, daar herkende hij de bevlogenheid van zijn jonge jaren en daar ontmoette hij iets dat hij bij gebrek aan een beter woord “God” noemde. Een fragment uit zijn natuurdagboek:

wandeling woensdag 9 juli 1941

Maar de Heer is in de groote stilte en leegte en in dit wonderbaarlijke einde van een monumentalen dag. Deze dag is weer mijn geweest en mijn is deze betooverde wereld. De zon staat stil, het zal geen nacht worden. De tijd staat stil, de onbarmhartige eeuwigheid heeft erbarmen. God heeft de verganklijkheid van mij weggenomen en van deze bloeiende wereld. De hemel welft stil en blauw over het goedertiere groen, het graan staat zoo stil en er is een gouden gloed over en het land ligt daar als een mensch van wie men houdt. Dee wereld zal zoo blijven, hierna kan niets meer komen.

Als mijn fiets weer snort hoor ik plotseling een koekkoek.

En rondom, voor en achter me en opzij, hoor ik den onbegrijpelijken roep. Van waar? Dertien maal roept deze stem Gods van voorbij de grenzen van het begrip. En ik ben zeer dankbaar: “Hallelujah, prijst den onbegonnen”. Een schoonen dag heb ik weer op de eeuwigheid veroverd. De zon is bijna onder. Morgen zullen we verder zien.

Ivo de Jong,
voorganger Brielle, Rotterdam, Schiedam en Woubrugge

(“Halleluja prijs den Onbegonnen”. Het is een Remonstrants oudjaarslied. Het oude lied was hem dierbaar. )