Recensie De vreemde vrijheid

Dit mooie, kleine boekje is een fors uitgewerkte versie van de inaugurele rede die de auteur, Laurens ten Kate,  op 11 mei  2016 hield in het Senaatsgebouw van de Rijksuniversiteit Utrecht ter gelegenheid van zijn benoeming tot bijzonder hoogleraar vrijzinnige religiositeit en humanisme aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht.Ten Kate studeerde in Utrecht theologie en filosofie en promoveerde in 1994 op een volgens de kenners erg mooi, maar (voor mij althans) ook erg moeilijk proefschrift over de Franse filosoof Georges Bataille.

Filosofen

Ik was dan ook buitengewoon aangenaam verrast, toen Laurens een schitterende rede hield die naar mijn inschatting door een ieder met een afgeronde middelbare schoolopleiding tenminste enigermate begrepen kon worden. Hoewel er een hele reeks meer of minder bekende filosofen langskwamen (Camus, Nietzsche, Bataille, Arendt, Nancy, Sloterdijk, Taylor) werden hun standpunten helder verwoord en de actualiteit ervan aangetoond. Dat ook Herman Finkers een plaats kreeg in dit gezelschap, spreekt voor het speelse karakter van de auteur, die het spelelement als een wezenlijk onderdeel van de filosofie beschouwt.

Nieuwe betekenissen

Hij wil het hebben over nieuwe betekenissen van vrijzinnigheid en humanisme en probeert aan te tonen (ik ga nu even heel kort door de bocht), dat in de moderne filosofie de zin en de betekenis van het menszijn niet wordt gezocht (in de zin van zoeken  naar iets dat er al voorgegeven zou zijn), maar steeds opnieuw door de mens wordt gecreëerd. Om dat duidelijk te maken geeft hij een analyse van de moderne samenleving, waarbij de dialectiek van woord- en beeldcultuur (imaginaries) een belangrijke rol speelt.

Vrijzinnige conditie

Om eigen betekenis te kunnen realiseren heeft de mens vrijheid nodig, vrijheid van ideologieën. Ten Kate spreekt in dit verband over de “vrijzinnige conditie”, “vrijzinnigheid is niet in de eerste plaats een keuze voor een bepaalde levensbeschouwing, maar een situatie waaraan iedereen tot op zekere hoogte deel heeft en waartoe men zich moet verhouden: de situatie dat de zin van het leven, van de wereld en de geschiedenis niet meer voorgegeven is, noch van buiten de menselijke wereld ons wordt aangereikt – door God, door de soevereine vorst, door de politieke leider, door de Partij. Integendeel, zin moeten we zelf zoeken, en zelf vormgeven. Daarmee wordt zin een voortdurende vraag in plaats van een antwoord.”

U hoort, de auteur kan het veel mooier en nauwkeuriger verwoorden dan ik. Een klein boekje, maar dat maakt het mogelijk het grondig of meermaals te lezen.

Wilken Veen
Deze recensie verscheen in Opstand: tijdschrift voor hartstochtelijke theologie.

Meer informatie

Het boekje is voor € 11,50 (exclusief porto) te verkrijgen bij het landelijk bureau. Mail naar bureau@vrijzinnigen.nl  of 033 468 90 00.

Leerstoel vrijzinnige religiositeit en humanisme