Heeft Vrijzinnigen Nederland nog een toekomst?

Het is al zo jaren onze vereniging het moeilijk heeft. Door vergrijzing en nauwelijks enige aanwas zakt het ledental. Het leidt tot steeds minder inkomsten en vaak een te kort aan bestuursleden. Toch zijn er ook nog enige afdelingen die het hoofd boven water houden. En kleine afdelingen weten door bepaalde activiteiten te organiseren belangstellenden van buiten aan te trekken. De afdelingen hebben vaak prachtige programma’s met lezingen, bezinningssamenkomsten, filmavonden etc..

Een sterkte-zwakte analyse

Je ziet als sterkte dat de leden van afdelingen vaak een hechte band met elkaar vormen. Een positief element is ook de onderlinge tolerantie. Men respecteert het feit dat men onderling zeer verschillende opvattingen koestert.

Een zwakte vormt de omstandigheid dat een meerderheid vasthoudt aan een vrijzinnig protestantisme uit het verleden. De godsdienstsocioloog Prof. Dr. P. Smits schreef in 1989 al een boekje over de impasse waarin het vrijzinnig protestantisme verkeert. Het is overigens opmerkelijk dat de vrijzinnige theoloog prof. Dr. H. Oort in 1916 in een rede voor een bijeenkomst van moderne theologen betoogde dat de orthodoxie in wezen achterhaald is, maar dat ook het historisch christendom een vergankelijk verschijnsel is. Dat historische christendom is het vrijzinnig protestantisme.

Maar dan spreekt Oort vervolgens zijn verwachting uit dat het ideële christendom zijn verwezenlijking zal vinden. En dat is in feite een soort religieus humanisme. Het is nu de zwakte dat een meerderheid binnen onze vereniging nog steeds aan het vrijzinnig protestantisme blijft vasthouden. Men hecht sterk aan kerkdiensten met allerlei traditionele liturgische vormen. Zo verbaas ik mij altijd weer over de in gebruik zijnde liedbundels vol godsbeelden die totaal niet meer passen bij een modern levensbesef, dat mede gevormd wordt door hetgeen de wetenschappen ons leren.

Uiteraard begrijp ik dat veel ouderen hechten aan wat hen dierbaar is en dat zij vrezen dat verandering alleen maar verlies oplevert. Maar men kan zich ook voorstellen dat jongeren zich niet aangesproken weten door die oude vormen en inhouden van onze diensten. Bovendien zullen tweeverdieners met kinderen eraan hechten de zondag met elkaar door te brengen i.p.v. naar een dienst te gaan.

Hoe nu verder?

Het is begrijpelijk dat men in de verschillende afdelingen allereerst probeert zo lang mogelijk “te overleven”. Besturen doen op een geweldige manier hun best te voldoen aan de wensen van de leden van hun afdeling. Die leden hechten meestal zeer aan de hun vertrouwde diensten.

Om echter kosten te besparen houdt men vaak minder diensten en nodigt men gastsprekers uit die niet te ver weg wonen. Ook tracht men via samenwerking met andere afdelingen en/of geestverwante groepen kosten te drukken. Naast diensten probeert men allerlei activiteiten te organiseren zoals lezingen, cursussen en kunstzinnige uitingen, zoals concerten en tentoonstellingen enz. enz. om belangstellenden van buiten te trekken. Dat laatste lukt wel, maar weinig buitenstaanders worden lid. Dat betekent dus dat de teruggang van het ledenaantal zich voortzet. Onvermijdelijk zal men dan ook de vraag moeten stellen: hoe denken we over de toekomst? Als men aanneemt dat inderdaad het vrijzinnig protestantisme een voorbijgaan verschijnsel is, is het einde van onze vereniging in de bestaande vorm onvermijdelijk.

Wat dan?

Ik noem een paar opties. Hoe moeilijk ook te aanvaarden, men kan op een bepaald ogenblik alleen maar concluderen dat men de vereniging moet opheffen. Trekken aan een dood paard is zinloos. Veel van ons gedachtegoed vindt men ook elders. En aan doublures heeft niemand wat.

Een andere optie zou kunnen zijn: doorgaan in een heel andere vorm. Wellicht zou men de vereniging kunnen omvormen in een centrum, of een forum voor vrijzinnige bezinning. Dan moet men niet langer denken aan vrijzinnige religiositeit alleen maar aan vrijzinnig denken op allerlei levensterreinen, zoals de maatschappij, de politiek, de medische ethiek, filosofie enz. enz. De vereniging tot de religieuze dimensie van het bestaan wordt dan doorbroken en een veel bredere doelgroep kan worden bereikt.

Dat dit een hele omslag betekent is voor mij duidelijk. Maar alleen zo zou onze vereniging weer een betekenis kunnen krijgen in onze snel veranderende maatschappij en wellicht jonge generaties kunnen boeien.

We zullen moeten begrijpen dat het de jongere generaties zijn die de toekomst hebben. Zij zullen ook de vernieuwing van onze vereniging moeten dragen. De Modernen uit de periode 1850 – 1875 durfden radicale vragen te stellen, dat gaf het Modernisme zijn elan. We hebben behoefte aan eenzelfde moed om radicaal te denken.

Rob Nepveu, lid Vrijzinnige zeven en godsdienstfenomenoloog en adviseur van afdeling Naarden.

Meer

De kwetsbaarheid van vrijzinnigheid (Blog)
De kwetsbaarheid van vrijzinnigheid (Pagina)
Help! Ik ben religieus humanist (Blog)