De macht van de onvoorspelbaarheid

Lezing over het denken van de filosoof Hannah Arendt door Laurens ten Kate.

Het denken en de persoon van Hannah Arendt, Duits-Amerikaans filosoof van Joodse afkomst, is vanaf 2013 bij een miljoenenpubliek bekend. In dat jaar maakte Margaretha von Trotta de film Hannah Arendt. We ontmoeten daarin een moedige, geëngageerde filosoof, die een opzienbarende visie verwoordt op het proces tegen de nazi Adolf Eichmann, dat in Jeruzalem in 1961 plaatsvond. Eichmann staat veel minder ver van ons af dan we denken, zegt Arendt, en het kwaad waarvoor hij staat is iets algemeen menselijks. De ‘banaliteit van het kwaad’ bestaat erin dat mensen allereerst proberen te overleven: ze kiezen ervoor te functioneren, in plaats van in vrijheid te spreken en handelen.

De moderne politiek moet tegenwicht bieden tegen die menselijke banaliteit, maar lukt dat haar? Dat is de centrale vraag van Arendts meesterwerk De menselijke conditie, dat ze publiceert enkele jaren vóór het Eichmann-proces, in 1958. In zijn lezing zal Laurens ten Kate vooral op dit boek ingaan.

De menselijke conditie

De menselijke conditie is zonder twijfel een van de meest vernieuwende en invloedrijke boeken van de 20ste-eeuwse filosofie geworden. Als we het kwaad willen bestrijden, moeten we eerst proberen de menselijke conditie te begrijpen, stelt Arendt. De mens wordt niet alleen gekenmerkt door overlevingsdrang en door de rol die hij in de maatschappij en in het arbeidsproces vervult. Ieder mens ‘verschijnt’ allereerst in de ‘publieke ruimte’ noemt, samen met anderen. Daar begint het politieke spreken en handelen, dat nooit op vooraf gegeven identiteiten is gebaseerd, maar op de hoop op een nieuw begin. Politiek is de sprong in het duister die volgens Arendt het leven de moeite waard maakt. Die visie op politiek wordt alleen maar belangrijker in een tijd van globalisering: van onbeheersbare spanningen waarin de mensheid op onvermoede mogelijkheden en onverwachte grenzen stuit.

Is Arendts pleidooi voor de vrijheid van de publieke ruimte een alternatief voor de vrije markt waarin het huidige neoliberalisme zijn vertrouwen stelt? Dat is een van de vragen die we op 14 december in de Oranjerie van Den Helder zullen bediscussiëren.

Meer informatie en aanmelden

www.oranjeriedenhelder.nl
Leerstoel vrijzinnige religiositeit en humanisme