Timothy Stacey wordt bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme

De Universiteit voor Humanistiek heeft Timothy Stacey per 1 november benoemd tot bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme. Deze bijzondere leerstoel is ingesteld door de Stichting Stimulering Vrijzinnig Gedachtegoed (SSVG). De leerstoel richt zich op onderzoek naar waarden en bronnen van zingeving uit vrijzinnige tradities, om zo te helpen richting geven aan persoonlijke en maatschappelijke vragen in onze geseculariseerde en diverse samenleving.

Religiewetenschapper en antropoloog Timothy Stacey onderzoekt symbolische strategieën die kunnen helpen om het geloof in vrijheid en democratie te herstellen: “De religie van een vrije samenleving is niet iets puurs dat van bovenaf wordt opgelegd, maar iets dat ontstaat op straat, onder degenen die strijden voor een betere wereld”, aldus Stacey.

Stichting Stimulering Vrijzinnig Gedachtegoed (SSVG) heeft de afgelopen jaren een leerstoel aan de UvH gehad die twee termijnen is ingevuld door Laurens ten Kate. SSVG stelt nu een nieuwe leerstoel in aan de UvH. Rector Joke van Saane: “We kijken uit naar het vervolg van onze waardevolle samenwerking met SSVG. Met deze nieuwe leerstoel versterken we de verbinding tussen humanistische en religieuze bronnen van zingeving. Deze uitwisseling is essentieel in de huidige samenleving waarin mensen zoeken naar betekenis en verbinding.”

Nieuw onderzoek en kennis uitbreiding

De Stichting Stimulering Vrijzinnig Gedachtegoed (SSVG) is opgericht om het vrijzinnig denken en handelen te verbinden aan de maatschappelijke opgaven in onze samenleving, en al datgene te doen wat daaraan kan bijdragen. De leerstoel Vrijzinnige religiositeit en humanisme is hiertoe opgericht. Het leveren van een bijdrage aan een zinrijk en goed leven voor allen vanuit vrijzinnig-religieus-humanistisch perspectief behoort tot de leeropdracht. Het ontstaan van nieuwe vormen van gemeenschap waarin de nadruk op zingeving en de wederkerige ontmoeting tussen diverse tradities en culturen ligt, heeft hierbij de bijzondere aandacht.

Ineke Jacobsen Jensen, voorzitter van de SSVG, over de leerstoel: “Door financiering van deze leerstoel ontstaat de mogelijkheid om voortschrijdend onderzoek te doen en de uitkomsten daarvan te delen. Het doel hiervan is: een onderscheidende stem te laten horen in een complexe en snel veranderende wereld.”

Over Timothy Stacey

Dr. Timothy Stacey (1984) is religiewetenschapper en antropoloog. Zijn werk vertrekt vanuit de overtuiging dat religie – in brede zin van het woord – een fundamentele bron is van sociale verbondenheid. Hij onderzoekt hoe verhalen, rituelen en morele idealen mensen inspireren om zich in te zetten voor een rechtvaardige, duurzame en democratische samenleving.

Stacey begon zijn loopbaan als onderzoeker in Londen en Vancouver, waar hij samen met lokale gemeenschapsorganisaties onderzocht welke mythen, rituelen en emoties mensen ertoe bewegen om in actie te komen tegen onrecht en ongelijkheid. Later richtte hij zijn onderzoek op de religieuze en symbolische dimensies van klimaatactie en duurzaamheid, en op de vraag hoe zulke morele bronnen kunnen bijdragen aan brede maatschappelijke verandering.

Van 11-14 september 2025 kwamen in Offenbach, Duitsland, een 60-tal religieus en levensbeschouwelijk vrijzinnigen bijeen voor de vierjaarlijkse conferentie van de IARF in Europa en het Midden Oosten. Ditmaal was het thema ‘Grenzen aan godsdienstvrijheid en tolerantie’. Voorafgaand vond tijdens de preconference tour een uitgebreide kennismaking plaats met historie en huidige toestand van de Freireligiöse gemeinden in Frankfurt en omgeving.

Deze gemeenten ontstonden in de 19^e eeuw in sterke wisselwerking met de politieke drang in Duitsland naar vrijheid, democratie en Duitse éénwording. Vele freireligiösen namen deel aan de revolutie in 1848 en de totstandkoming van een parlement in Frankfurt, dat helaas maar kort heeft gefunctioneerd. De freireligiöse gemeinden werken samen in een Bund, maar leggen wel verschillende accenten, de een meer christelijk, de ander meer humanistisch of unitarisch gericht. Maar de oriëntatie bleef en blijft dezelfde: een open houding ten aanzien van godsdienst en spiritualiteit vormt bij alle groepen de basis van de gemeenschap.

Het hoogtepunt van de conferentie zelf was de keynote speech van Seyran Ateş, oprichter en imam van de liberale Ibn-Rushd-Goethe moskee in Berlijn. Ze benadrukte het belang van inclusiviteit binnen religieuze organisaties, in haar moskee is iedereen welkom, man en vrouw in gelijkwaardige positie. Ook belichtte ze de bedreiging van de democratie die uitgaat van de radicale islam en de vatbaarheid voor radicaliteit onder scholieren in Duitsland. Ze deed een oproep de radicale islam even stevig aan te pakken als het anti-democatische extreem links en rechts, en geen tolerantie te hebben voor intolerantie. Er kan geen beroep worden gedaan op vrijheid van godsdienst als andere rechten, bijv. die van vrouwen en meisjes op onderwijs of lichamelijke integriteit, geweld wordt aangedaan. Ates, die ook als advocaat in familierecht is gespecialiseerd, oogstte veel indruk met haar toespraak.

In andere voordrachten alsook in gespreksgroepen werd nader ingegaan op het congresthema alsook op het wezen van vrijzinnige of vrije religie. Voorzitter George Williams van IARF, die sterk geïnspireerd werd door de Japanse Imaoka Shin’ichiro, definieerde werkelijk vrije religie als een levenshouding die je bevrijdt door volledig zelfstandig de waarheid te zoeken en daarnaar te leven. Ook voor Nederlandse vrijzinnigen zijn dit relevante onderwerpen. In onderling gesprek hebben we ter plekke als NL deelnemers ons ook gebogen over hoe we dit gesprek binnen de verschillende ledengroepen nog meer aan kunnen zwengelen en kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld met interessant materiaal uit het buitenland. De eerste plannen staan op stapel, u hoort daar binnenkort meer over. Het Free Religion Institute, een onderwijsprogramma dat op de IARF-site wordt aangeboden, wordt verder uitgebreid. We kijken hoe we daar ook vanuit Nederland onze bijdragen aan kunnen leveren. En in elk geval kan iedereen vast deelnemen aan wat er nu al aangeboden wordt.

De voorzitter van de conferentie eindigde met deze prachtige uitspraak die veelvuldig binnen zijn kerk wordt geciteerd: ‘Moge mijn gedachten vrij zijn, moge mijn geloof zonder grenzen zijn en moge mijn bewustzijn zich uitstrekken tot al wat leeft.’

Al met al een indrukwekkend samenzijn waarin de deelnemers aan den lijve ervoeren hoe inspirerend het is met mensen van over de hele wereld je te buigen over hoe we vanuit een vrijzinnige houding onze bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkelingen in de samenleving. Wilt u meer weten over de IARF, de activiteiten van het Nederlands Chapter of over wat er wereldwijd wordt georganiseerd, neemt u dan contact op. We vertellen graag meer.

Lucie Meijer is secretaris van het Nederlands Chapter, u kunt haar bereiken via luciemeijer@xs4all.nl enEtje Verhagen is contactpersoon van Vrijzinnigen Nederland bij de IARF, mailadres: ekverhagen@Outlook.com.

Ward Huetink en Ellen Klaver hebben een mooi gesprek met mensen van  ZINcentraal in de Walkart in Zeist over het project Structuren van Zingeving.

Kijk u mee

De IARF (International Association for Religious Freedom) organiseert eens in de vier jaar een conferentie in de regio Europa en het Midden-Oosten (EME). Dit jaar vindt die plaats in Offenbach en Frankfurt am Main van 11-14 september.

Het thema van de conferentie, met een minder aangename aanleiding in deze chaotische tijd, zal worden uitgewerkt rond onder andere  vrijheid van denken, wat doen we met ons geweten en onze levensbeschouwing vanuit diverse vrijzinnige invalshoeken. Juist nu is het belangrijk dat we hier met elkaar en ook in internationaal verband over spreken. Het programma nodig uit tot bewustwording van mogelijkheden elkaar te steunen, ons te ontwikkelen aan gesprekken met andere zoekers en te ervaren dat we niet alleen staan in onze behoefte te zoeken naar uitwegen uit de impasses die zijn ontstaan

De EME-conferentie wordt hybride, dat wil zeggen dat deelnemers zowel in persoon als via internet mee kunnen doen aan het conferentie-programma.

De gastgemeentes Frei-reigiöse Gemeinde Offenbach en de Unitarische Freie Religionsgemeinde Frankfurt bestaan allebei 180 jaar en de IARF viert dit jaar haar 125-ste bestaansjaar, reden tot ook een feestelijk samenzijn.

Van 9-11 september is er een Pre-Conference Tour langs diverse groepen in Duitsland met een interessante frei-reigiöse achtergrond: Ingelheim, Mainz, Mannheim en Ludwigshafen.

Meer informatie op https://iarf.net/eme-conference-2025-register-now.

Iedereen is van harte uitgenodigd aan te sluiten! Vind je het interessant om met vrijzinnigen van verschillende Europese landen en verschillende religieuze achtergronden enkele dagen op te trekken, van gedachten te wisselen en eenheid in verscheidenheid te ervaren, dan is deze conferentie een prachtige kans! Er zullen waarschijnlijk ook een aantal jongeren aansluiten, dus ook voor hen kan dit een mooie kans voor ontmoeting en het uitbreiden van hun netwerk zijn.

Tijdens de conferentie Wereldtijd op 9 mei verzorgden Ward Huetink (Socires) en Lia Hol (Vrijzinnigen Nederland) een workshop over de vraag naar gemeenschap, ontmoeting en betekenis. Aanleiding was de presentatie van het nieuwe boek van hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme Laurens ten Kate: Wereldtijd. Essay over de vraag van de vreemdeling. Input was de publicatie Zin in de Samenleving van Ward en Lia.

Gemeenschap en gemeenschappelijkheid

Samen met de deelnemers werd onderzocht hoe nieuwe vormen van samenzijn – in buurtboerderijen, Repair Cafés of andere maatschappelijke initiatieven – zich verhouden tot het klassieke begrip van gemeenschap. Deze hedendaagse ontmoetingsvormen zijn vaak tijdelijk. Is hier nog sprake van ‘gemeenschap’, of eerder van ‘gemeenschappelijkheid’? En wat betekent dat voor deze plekken en betrokkenen? De deelnemers herkenden de analyse en noemden nog andere voorbeelden van nieuwe gemeenschappen zoals de dorpscoöperatie in Austerlitz.

Omdat we bij de UvH te gast waren verdiepten we het gesprek aan de hand van de gedachtesporen van Ten Kate. In De Vreemde Vrijheid (2016) stelt Ten Kate dat twee klassieke noties – het autonome vrije individu en de traditionele gemeenschap – in onze tijd beide hun kracht hebben verloren. Een spannende stelling. Zijn toelichting: grenzeloze individuele vrijheid leidt tot eenzaamheid en uitputting; traditionele gemeenschappen hebben de neiging mensen uit te sluiten en bieden geen vanzelfsprekende bedding meer. Beide ‘bastions’ imploderen, anders gezegd: we zijn aan het einde gekomen van een idee. In zijn nieuwe boek legt Ten Kate uit hoe dat ertoe heeft geleid dat we allemaal vreemdelingen zijn geworden. De kernvraag van het gesprek werd dan ook: hoe vormen we vandaag ‘waardige gemeenschappen van vreemdelingen’?

Transformerende organisaties

We keken naar instituties die zichzelf door de tijd heen, met succes, opnieuw wisten uit te vinden. De bibliotheek werd genoemd als inspirerend voorbeeld: ooit in nood, nu opnieuw een bloeiende plek van kennis en ontmoeting. Door zich te bezinnen op haar oorspronkelijke, maatschappelijk opdracht (‘Bildung’ en ‘verheffing van het volk’) kon zij aan haar oorspronkelijke rol nieuwe inhoud geven. Bibliotheken lenen nog steeds boeken uit maar organiseren ook debatavonden, filmavonden, soepkeukens, filosofische cafés, Repair Cafés, concerten, taalcursussen en computerlessen.

Een nieuwe orthodoxie?

Kunnen vrijzinnige gemeenschappen een soortgelijke beweging maken? Samen met de deelnemers verkenden we deze mogelijkheid. Vrijzinnigheid ontstond namelijk ooit als kritische beweging tegenover de dogma’s van haar tijd. Je zou kunnen zeggen dat we opnieuw leven in een wereld met strakke dogma’s. Waar we ooit opgelucht bevrijd werden van een opgelegd idee van het goede leven – waar de vrijzinnigheid een belangrijke aanjagende rol in had – ervaren veel mensen in deze tijd diezelfde vrijheid als een benauwd opgelegd mantra: de opdracht zelf zin te móeten geven aan je leven.

We kwamen tot de conclusie dat de vrijzinnigheid zich moet bezinnen op de vraag hoe ze zich verhoudt tot deze nieuwe orthodoxie – waar ze zelf onderdeel van is – en wat dat betekent voor haar maatschappelijke opdracht en voor de organisatie zelf. Kan het oorspronkelijke charisma richting geven aan haar rol vandaag?

Het programma Structuren van Zingeving is een samenwerking tussen Vrijzinnigen Nederland en Socires. Centraal staat de vraag: wat is vandaag de levensbeschouwelijke en maatschappelijke behoefte en hoe kan Vrijzinnigen Nederland daarin van betekenis zijn? Het eerste jaar van het programma leidde tot de publicatie Zin in de Samenleving.

Benieuwd naar Zin in de Samenleving? Bestel het via bureau@vrijzinnigen.nl. Meer weten over het programma? Neem contact op met Ward Huetink (w.huetink@socires.nl) of Lia Hol (welkom@liahol.nl).