Lange tijd werd in de vrijzinnige traditie nauwelijks het Avondmaal gevierd. Vrijzinnigen hadden er moeite mee en er aversie tegen. Dat lijkt nu langzaam te veranderen.
Avondmaalsmijding kwam in veel vrijzinnige kringen voor. Men vond het ritueel te veel gedoe, te ‘heilig’ of het liet mensen twijfelen aan het eigen geloof: doe ik het wel goed? Om deze redenen heeft het Avondmaal – het ritueel dat de laatste maaltijd van Jezus met zijn leerlingen gedenkt – een negatief karakter. Het Avondmaal werd hooguit één keer per jaar gevierd, traditiegetrouw op Goede Vrijdag maar sinds een jaar of dertig steeds vaker op Witte Donderdag. ‘Op vrijdag wordt het te zwaar bevonden’, zo laat de dominee Wilhelm Lagrouw weten, ‘dan wordt het vaak geassocieerd met verzoening door het bloed van Christus’.
Avondmaal als ritueel
In vrijzinnige kringen verliest het Avondmaal nu langzaam haar negatieve kant en verandert het in een belangrijk ritueel. De nadruk bij het gebeuren ligt dan niet op het lijden en sterven van Jezus Christus. ‘Daarover wordt niet gesproken’, aldus Peter Korver, voorganger van de NPB-afdeling Naarden-Bussum. Daarin staat hij niet alleen. Collega-voorganger Marianne Zandbergen denkt terug aan haar jaren als voorganger in de NPB Brielle: ‘De focus lag op de onderlinge verbinding tussen mensen en het omzien naar elkaar’.
‘Ik heb helemaal niets met het Avondmaal’, vertelt Foekje Dijk, voorganger van de VVP Assen, ‘Wel heel sterk met een ritueel delen met elkaar. We vieren daar het leven mee, vieren dat we mogen schuilen bij elkaar, dat we verantwoordelijkheid samen mogen dragen. Vieren dat een mens in haar eentje dit niet voor elkaar krijgt, dat we de a/Ander nodig hebben. De betekenis lijkt me helder: met een ritueel onder woorden brengen wat niet uit te spreken valt.’
Rob Basten is predikant van de protestantse wijkgemeente Schalkwijk in Haarlem. De gemeente kent een sterk vrijzinnig karakter. ‘Bij de viering van het Avondmaal ligt het accent voor mij op het tastbaar vieren van de gemeenschap en het gedenken van het leven van Jezus en de waarden waar hij voor stond. Elke suggestie dat het zou gaan om een offer en de verzoeningstheologie probeer ik zo veel mogelijk te vermijden. Het aardige is dat met name ook degenen die een wat meer orthodoxe achtergrond hebben het bevrijdend en verrassend vinden en regelmatig zeggen dat het avondmaal voor hen zo meer betekenis heeft gekregen.’
Ook Yvonne Hiemstra, voorganger van de doopsgezinde-remonstrantse gemeente in Dokkum kan zich daar goed in vinden: ‘Trefwoorden bij het Avondmaal zijn de saamhorigheid, het samen dragen van lijden, verdriet, maar ook de vreugde. Het gevoel van gemeenschap, bij elkaar horen en samen vieren. Het gaat niet om de instellingswoorden of dat Jezus het daadwerkelijk zou hebben opgedragen. Het gaat om een levend lichaam van Christus, wat wij vormen. En we gaan samen door het stof, door het donker naar het licht. Die beweging, daar heeft men behoefte aan. Het accent ligt vooral bij het idee dat iedereen welkom is in de kring. Niemand staat buiten de kring van het leven.’
Yvonne merkt dat er steeds meer behoefte komt aan de viering van het Avondmaal. Zandrie Albada, voorganger van de VVP Meerkerk e.o. schrijft in zijn kerkblad zelfs een pleidooi om het Avondmaal vaker te vieren.
Het Avondmaal wordt vaak zittend in een kring gevierd. Er wordt brood gebroken en uitgedeeld. Maar vrijzinnigen experimenteren al druk met de vorm van het Avondmaal. Bijzonder is bijvoorbeeld de manier waarop Menso Rappoldt van de vrijzinnige Grote Kerk in Emmen het aanpakt. Voor het breken van het brood leest hij over de voetwassing waarna hij zelf de voeten wast van enkele gemeenteleden. ‘Een zeer indrukwekkend ritueel. Ik vind het persoonlijk zelfs mooier dan het Avondmaal’.
Ook Liesbeth Kromhout pakt het bijzonder aan. Al enkele jaren organiseert zij in de VVP en de NPB joodse Cedermaaltijden, vaak ter vervanging van het Avondmaal. ‘Eerlijk gezegd ben ik ook wel klaar met die kruis-verheerlijking en de zonden. Dat gaat er niet meer in bij mij. De maaltijd met elkaar delen: dat zie ik meer als je leven – alles wat je hebt – met elkaar delen.’
Agapeviering
In het Open Pastoraat Gorinchem organiseert de vrijzinnige predikante Kirsten Slettenaar drie keer per jaar een agape-viering ‘met behalve wijn en brood ook olijven, fruit, water en jus. Iedereen komt om de avondmaalstafel heen staan en deelt dan met elkaar van wat er op tafel staat. Onderwijl wordt rustig gepraat en klinkt zachte muziek. De nadruk ligt bij deze vorm van maaltijd vieren veel meer bij de onderlinge verbondenheid als gemeente. Zodra de sfeer dreigt om te slaan naar een soort ‘koffiedrinken na de dienst’, rond ik af.’
Martine Wassenaar, voorganger van de remonstrantse en vrijzinnig protestantse gemeente Boskoop, viert ook agape-vieringen met veel muziek. ‘Even niet redeneren, even niet preken, even niet uitleggen. Nemen en eten, nemen en drinken. Om hem te gedenken in verbondenheid’. Voor de viering nemen mensen zelf belegde boterhammen mee. Voor soep en wijn wordt gezorgd.
In de doopsgezinde gemeente Leeuwarden houdt het ritueel na de viering van het Avondmaal niet op. Gemeenteleden mogen het brood dat over is mee naar huis nemen zodat ze het kunnen delen met de buren, met zieke gemeenteleden of andere mensen die niet aanwezig konden zijn.
Ook aan de naam van het ritueel sleutelen vrijzinnigen. ‘Het woord Avondmaal is gek als je het ’s ochtends viert’, vindt Alke Liebich, voorganger van doopsgezinden, remonstranten en VVP-ers in Amersfoort, ‘wij noemen het Woord en Tafel’. Marieke Fernhout, voorganger van de remonstrantse en vrijzinnig protestantse Parkstraatgemeente in Arnhem, spreekt over ‘Maaltijdviering. Geen Avondmaal want dat stamt uit een traditie waarin de nadruk wordt gelegd op het láátste Avondmaal. Ook geen Maaltijd van de Heer omdat dat een ‘heer’ suggereert die boven ons staat. Wij vieren dat hij één van ons is, in ons midden, mens als wij.’
Het Avondmaal wint dus aan betekenis en aan populariteit onder vrijzinnigen. Het is een ritueel dat de verbintenis met elkaar viert en dat mensen herinnert aan de sociale boodschap van Jezus. Wat dat betreft sluit het heel goed aan bij het vrijzinnige gedachtegoed.
(bron: VVP)
www.vrijzinnig.nl
